Оскуола 1940-1970 сс
30- сылларга Куґаҕан Ыал нэһилиэгин ( «Кыһыл Эбэ», «Максим Аммосов», «Кыһыл Ынахсыт» колхоз) оҕолоро Хатыҥ Арыы оскуолатыгар (билиҥҥи Таллан Бүрэ аатынан Бөтүҥ оскуолатыгар) Шмидкэ, оттон үрдүкү кылаас оҕолоро алаастартан, арыылартан Намҥа сатыы сылдьан үөрэнэллэрэ. Аппааныга аан маҥнай 1937, 1938 сылларга М.П.Ядрихинскай начальниктаах, Е.П.Колесова баһаатайдаах сайыҥҥы пионерскай лааҕыр арыллан үлэлээбитэ. 1939 с. тохсунньу ыйга Нам оскуолатын учуутала Хоютанов Илья Софронович нэһилиэк киинигэр Аппааныга төрөппүттэр уопсай мунньахтарыгар үөрэх сыл аҥардаах түмүгүн билиһиннэрбитэ уонна элбэх оҕо ыраах дьиэлэриттэн сатыы сылдьан үөрэнэрин, эрэйдэнэрин туһунан ылыннарыылаахтык кэпсээбитэ, онон манна оскуола аһарга этии киллэрбитэ. Итини сөбүлээн хас да киһи тыл эппит. Ол мунньахха биир дойдулаахтара Илья Егорович Винокуров, оччолорго Саха АССР Доруобуйатын харыстабылын министрэ, оскуоланы хайаан да кэлэр үөрэх сылыгар астарар гына туруорсарга, онно көмөлөһөргө санаатын эппит.
Онон 1940с. атырдьах ыйын 29 күнүнээҕи оройуон үөрэҕин салаатын бирикээһинэн Аппааныга Куһаҕан Ыал начальнай оскуолата арыллыбыта.
Сэбиэдиссэйинэн И.С.Хоютанов анаммыта.
1940 с.күһүн И.Е.Винокуров Саха АССР совнаркомун председателин солбуйааччынан үлэлии олорон, дойдутугар тахса сылдьан, саҥа арыллыбыт оскуолаҕа 200 солкуобай харчыны анаабыт, 10-ча кыаммат оҕолорго интернат астарбыт. И.С. Хоютановы куоракка илдьэ киирэн, үөрэх народнай комиссарын ыскылаатыттан элбэх көрдөрөр-үөрэтэр пособиены бэрдэрбит. Ити курдук И.Е.Винокуров быһаччы ыйыытынан, тус кыһамньытынан Куһаҕан Ыал начальнай оскуолатыгар улахан материальнай көмө оҥоһуллан, оҕолор үөрэнэллэригэр сөптөөх усулуобуйа тэриллибитэ. Оскуола бастаан эргэ кулууп хаҥас өттүнээҕи дьиэҕэ арыллыбыт.
Иккис сылыгар Е.И.Сивцев-Маалыкай баай дьиэтигэр көһөрүллүбүт.
Бастакы учууталларынан Хоютанов И.С., Игнатьев Г.П., Макаров С.Ф. үлэлээбиттэрэ.
Үһүөн Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтара. Игнатьев Г.П., Макаров С.Ф. арҕаа фроҥҥа сэриилэһэ сылдьан, өлбүттэрэ. Хоютанов И.С. 1942 с. Кыһыл Армияҕа ыҥырыллыбыта, сэрииттэн төннөн кэлэн, бэйэтин төрөөбүт оройуонугар, Чурапчыга, оскуолаҕа пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. 1941-42 үөрэх сылыттан Ленскэй начальнай оскуолата диэн буолбута, онтон 1953 с. Хатыҥ Арыы начальнай оскуолата диэн диэн уларытыллан ааттаммыта.
Бастакы үөрэнээччилэр оскуоланы 1944 с. бүтэрэн тахсыбыттара. Кинилэр ортолоругар Эверстова М.Е. - ССРС Үрдүкү Сэбиэтин депутата, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Баишева П.Д. –РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Марков А.К.- 1957 с. ВДНХ кыттыылааҕа, чемпион-комбайнер, Эверстов Д.И.- чемпион-механизатор бааллар.
Оскуола сыыйа-баайа атаҕар туран испитэ. Эдэр эрчимнээх коллектив үөскээбитэ. Ол кэмнэргэ үлэлээбит учууталлары: Горохов К.И., Туралысова Е.М., Заровняева Г.Е., Васильев Е.К., Эверстова А.Е. – үөрэппит оҕолоро, төрөппүттэр истиҥник махтана ахталлар.
Сэрии сылларыгар уонна ол кэннинээҕи кэмҥэ оскуола нэһилиэккэ культура киининэн буолбута. Сэбиэдиссэй Сысолятина Анна Ильинична көҕүлээһининэн аан бастаан тыыннаах муннук, оскуола таһын көҕөрдүү, маҥнайгы Саҥа дьыллааҕы баал-маскараат тэриллибиттэрэ, итилэр оҕолор да, улахан да дьон өйдөрүгэр-санааларыгар үтүө өйдөбүнньүк буолан, иҥэн хаалбыттара. Учууталлар улахан дьону ааҕарга-суруйарга үөрэппиттэрэ.
Оскуола аһыллыаҕыттан мындыр салайааччылар, дириҥ билиилээх, дьиҥ чахчы идэлэрин толору баһылаабыт учууталлар үлэлээн ааспыттара умнуллубат. Ол курдук сэрии ыар сылларыгар Анисимов В.В. сэбиэдиссэйдээбитэ, оскуола үлэтин иилээн-саҕалаан, салайбыта. Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара, фашист өстөөхтөрү кыдыйсыбыт буойун-учууталлар: Хоютанов И.С., Марков С.Ф., Игнатьев Г.П., Сивцев П.И., Горохов К.И., Васильев Е.К., Степанов В.И., илиҥҥи фроҥҥа японскай самурайдары эһиспит Эверстов Г.И.-ааттарынан киэн тутталлар, иһирэх тылынан ахталлар.
Оҕолору үөрэтиигэ уонна иитиигэ бэйэлэрин элбэх сыраларын биэрбит учууталларынан, билиҥҥи биһиги аҕа көлүөнэ табаарыстарбыт, оччотооҕу оскуола үөрэнээччилэрэ ахтыыларынан, Горохов Константин Ивановиһы, Туралысова Евгения Михайловнаны, Васильев Ефим Кузьмиһы, Эверстова Анна Егоровнаны, Эверстов Гаврил Ильиґи, Попова Елена Кирилловнаны, Суздалова Варвара Ильиничнаны, Готовцева Вера Иннокентьевнаны киэн туттан ааттыыллар. Ити учууталлар иитэн, үөрэтэн таһаарбыт ыччаттара бэйэлэрин истиҥ махтал тылларын этэллэр.
Начальнай оскуолаҕа үлэлээбит учууталлартан саамай уһуннук, 24 сыл үлэлээбит учууталынан Заровняева Гликерия Егоровна буолар. Кини 1941 -1945 сылларга Аҕа дойду сэриитин кэмигэр «Килбиэннээх үлэтин иһин», «Yлэ ветеранын» мэтээллэринэн, оскуола, колхоз, партия райкомун Бочуотунай Грамоталарынан бэлиэтэммитэ. Ити сылларга үөрэммит оҕолор ахтыыларын ылан көрдөххө, Пелагея Дьяконова-Баишева, педагогическай үлэ ветерана, Нам орто оскуолатын учуутала, бу курдук суруйар:«Мин оскуолаҕа 1941 сыллаахха киирбитим. Учууталбыт Гликерия Егоровна биһиги үчүгэйдик үөрэнэрбитигэр, дьиссипилиинэлээх буоларбытыгар, общественнай үлэҕэ активнайдык кыттарбытыгар үөрэппитэ уонна биһиги ону толоро сатыырбыт. Ол курдук араас өрүттээх үлэлэри тэрийэрэ. Сэриигэ сылдьар буойуттарга ичигэс танас хомуйан ыытарбыт, дьааһылаҕа оҕо көрсүһэн көмөлөһөрбүт, оҕуруоттан сыыс оту ыраастааһыҥҥа, хортуоппуй көмүүтүгэр үлэлиирбит. Арыый улаатан баран, улахан дьону кытта сарсыарда эрдэттэн киэһэ хойукка дылы от үлэтигэр сылдьыбыппыт,» - диэн.
Хатыҥ-Арыы начальнай оскуолата үөрэтэр-иитэр үлэтэ сыыйа тупсан, дьаныардаах үлэлээх педагогическай коллектив үөскээбитин туһунан төрөппүт Семен Евсеев бу курдук суруйар :«Дьиэ кэргэн-ийэтинэн» диэн өс хоһооно баарын курдук, оскуоланы учууталларынан быһаараллар. Эдэр-чэбдик учууталлар кэлиилэрэ нэһилиэккэ биллэр сэргэхситиини үіскэттэ».
Начаалынай кылаастарга 1960-1961 үөрэх сылыттан республикаҕа аан бастакынан маҥнайгы кылаастарга сахалыы сурукка үөрэтиигэ саҥа программанан үлэни оскуола бастыҥ учуутала Попова Елена Кирилловна саҕалаабыта.
Ол курдук бу оскуолаҕа үлэлиир эдэр учууталлар Мария Афанасьевна Дьяконова, Парасковья Ивановна Винокурова, нуучча тылын учуутала Розалия Михайловна Сабарайкина баай опыттаах Елена Кирилловна Попова сүбэтинэн, сэбиэдиссэй Гаврил Ильич Эверстов салалтатынан туох баар болҕомтолорун үөрэх-билии хаачыстыбатыгар уурбуттара. Кылаас таһынан хос үөрэҕи тэрийбиттэрэ, үөрэнээччилэргэ болҕомтолоохтук сыһыаннаһан, оҕо дууһатын үчүгэйдик үөрэтэн, үөрэтии араас ньымаларынн туһананнар, үөрэҕи билии хаачыстыбатын тупсарбыттара.
Биһиги нэһилиэкпит саамай ытыктанар, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала Попова Елена Кирилловна ити үлэлээбит сылларыттан саҕалаан, М.Е.Охлопкова онорбут 1 кылааска аналлаах программатын уонна ол программаҕа сөп түбэһиннэрэн, оҥоһуллубут пробнай букварын аан бастаан олоххо туһаммыта уонна үчүгэй түмүктэри ситиспитэ. Бу уопутун бэйэтин бииргэ үлэлиир коллегаларыгар, эдэр учууталларга М.А.Дьяконоваҕа, А.И.Колесоваҕа, А.И.Леонтьеваҕа о.д.а. оройуон, республика учууталларыгар тиэрдибитэ.
1969-1970 сс. Эльконин – Давыдов сайыннарыылаах үөрэхтээһинин ньыматын оройуоҥҥа эмиэ бастакынан Попова Е.К. салайааччылаах Хатыҥ –Арыы начаалынай оскуолатын учууталлара киллэрбиттэрэ. Национальнай оскуолалар институттарын тирэх оскуолата буолбута. Елена Кирилловна бу кэннитэн оскуолаҕа 6 саастаах оҕолору бэлэмнээһиҥҥэ бэйэтин уопутун оройуон учууталларыгар тарҕаппыта, мөлтөхтүк үөрэнэр оҕону кытта үлэтэ: кылаас оҕотун үчүгэй, орто, бытаан сайдыылаахтарга арааран биирдиилээн дифференцированнай сыһыаны олохтооһуну, үчүгэй орто сайдыылаах оҕолор уруокка бэйэлэрэ үлэлииллэрин сатаан тэрийиини, бытаан сайдыылаах оҕолору кытта үлэлээһини, оҕолор билиилэрин теманан учуоттааһын курдук билигин туруоруллар ирдэбиллэри биэс уонтан тахса сыл анараа өртугэр баһылаабыта, ол түмүгэр кини Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, «Бочуот Знага» орден кавалера буолбута.Киниттэн иитиллэн үөрэнэн тахсыбыт оҕолор билигин араас идэлээх дьон буолан нэһилиэк, оройуон, республика араас муннуктарыгар норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Сэбиэдиссэйдэр.
Оскуола аһыллыаҕыттан начальнай оскуола сэбиэдиссэйдэринэн 14 киһи, ол иһигэр Хоютанов Илья Софронович, Анисимов Василий Васильевич, Мачахова Марфа Гаврильевна - иккилии сыл, Иванов Николай Петрович, Горохов Константин Иванович, Давыдов Иннокентий Георгиевич, Готовцева Вера Иннокентьевна - биирдии, Сивцев Петр Иннокентьевич, Сысолятина Анна Ильинична, Степанов Василий Иванович - үстүү сыл, Васильев Ефим Кузьмич, Эверстов Гаврил Ильич - 5-тии сыл араас сылларга сэбиэдиссэйинэн үлэлээбиттэрэ. Ону таһынан Винокуров Михаил Дорофеевич, Афанасьев Захар Васильевич, Пухова Мария Павловна, Харитонова Марфа Николаевна, Пономарева Мария Тимофеевна, Чурин Евгений Георгиевич, Новгородова Мария Федоровна, Руфова Мария Евсеевна, Хорошева Н.Н., Охлопкова Екатерина Семеновна, Крупенева Мария Фадеевна курдук учууталлар уонна иитээччилэр үлэлээбиттэр.
1. Хоютанов Илья Софронович - 29.07.1940-01.06.1942
2. Богаин Ион Георгиевич - 09.06.1942-29.06.1942
3. Иванов Николай Петрович - 30.06.1942-06.07.1943
4. Попова Федора Егоровна - 01.09.1943-19.11.1943
5. Анисимов Василий Васильевич - 19.11.1943-27.08.1945
6. Сивцев Петр Иннокентьевич - 28.08.1945-04.08.1948
7. Сысолятина Анна Ильинична - 05.08.1948-19.08.1951
8. Горохов Константин Иванович - 20.08. 1951-25.08.1952
9. Васильев Ефим Кузьмич - 28.08.1952-25.08.1957
10. Степанов Василий Иванович - 26.08.1957-15.08.1960
11. Мачахова Мария Гаврильевна - 20.08.1960-06.09.1962
12. Давыдов Иннокентий Георгиевич - 07.09.1960-15.07.1963
13. Готовцева Вера Иннокентьевна - 20.08.1963-..08.1964
14. Эверстов Гаврил Ильич - 01.10.1964-19.12.1969
| « Апрель 2024 » | ||||||
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | |||||
